Ortadoğu’da ‘Dönüşüm’: demokrasinin çıkmazı

Abstract

Toplumsal yapılardan kopuk, hatta toplumu boyunduruğuna almış bir piyasa ekonomisi, Polanyi’nin ifadesiyle, en başından beri, ütopik ve karanlık bir siyasi projedir. 2008’den beri dünya-ekonominin yaşadığı kriz, siyasi konjektürü de aşağı yukarı eş zamanlı olarak görülen ‘karşı-hareket’lerle sarsmaktadır. Bu ‘karşı-hareket’ler, toplumların medeniyetsel bilinçlerine, tarihi deneyimlerine ve kurumsal evrim süreçlerine göre biçimlenen ideolojilerle ortaya çıkmaktadır. Ortak noktaları ise bize Polanyi’nin uyarısını hatırlatır: ahlaki ve siyasi olarak kabul edilebilir olmayabilecekleri gerçeği. Bu bağlamda, makale, bugün Ortadoğu’daki ‘halk hareketleri’ne, hakim Batı paradigmasının söylemleri yerine, o paradigmanın ideolojik temel taşlarını netleştirme ve eleştirisini kuramsal olarak oluşturma amacıyla siyasal ekonomi perspektifinden bakmayı önerir. Hakim Batı paradigması, Ortadoğu diye belirlediği bir coğrafya için –ki zaman zaman bu coğrafya, coğrafi olarak dışında kalan Pakistan ve Afganistan’ı da içerir- gerektiğinde örneğin vicdan özgürlüğü, kadın hakları adı altında toplanan tüm hak ve özgürlükler, bağımsız yargı, hukukun üstünlüğü, basın özgürlüğü gibi esas kavramları dışlayabilen farklı bir demokrasi anlayışı geliştirmiştir. Bu demokrasi tanımı gerçek bir demokrasi tanımı olamayacağı gibi bugünkü kritik durumun ya da buhranın ‘karşı-hareket’i olan ve anti-demokratik bir içeriğe sahip olan oluşumların yapısını da gizler niteliktedir.